لطفا در مورد وضعیت کنونی افراد مسن و سالمندی جمعیت در ایران بفرمایید. چگونه ساختار جمعیتی و خانوادگی در 10 سال گذشته تغییر کرده است؟
ایران در میان کشورهایی است که در آنها باروری به شدت کاهش یافته است. نرخ باروری برای هر زن از حدود 7 فرزند در دهه 1980 به 2.01 در سال 2016 رسیده است. با توجه به کاهش باروری و تعداد زیاد کودکان نسل بعد از انقلاب، با وجود اینکه ساختار جامعه امروز، جامعه ای جوان می باشد، ایران در سه دهه آینده، جمعیت سالمندی وسیعی را تجربه خواهد کرد.
پیش بینی می شود تعداد و نسبت افراد سالمند (60 سال و بالاتر) به میزان قابل توجهی از 7.4 میلیون نفر (9.3 درصد از کل جمعیت فعلی) در سال 2016 به 30 میلیون نفر در سال 2050 افزایش یابد که یک سوم جمعیت ایران را تشکیل می دهند. زنان سالمند به طور قابل توجهی بیشتر از مردان سالمند خواهند بود.
با اینکه اکثریت سالمندان ایرانی با اعضای خانواده خود زندگی می کنند (81 درصد در سرشماری سال 2011)، تعداد افراد مسن که بدون همسر یا خانواده زندگی می کنند در دهه های اخیر افزایش یافته است. براساس آخرین گزارش مرکز آمار ایران، نزدیک به 50 درصد زنان مسن در خانه های بدون همسر زندگی می کنند و اکثریت آنها سرپرست خانوار هستند و در میان سه دهک کم درآمد جامعه قرار می گیرند.
در ایران، میانگین اندازه خانواده (از 5.2 نفر در سال 1990 به 3.3 در سال 2016) کوچک شده است. خانواده هایی که اعضای کمتری دارند در حال افزایش هستند و بدیهی است که تعداد اعضای خانواده کمتری برای حمایت از افراد مسن در آینده وجود خواهد داشت. این یک چالش بزرگ است، به ویژه در کشورهایی مانند ایران که هنوز خانواده ها منبع اصلی حمایت از افراد مسن می باشند.
شکاف جنسیتی قابل توجهی در میزان سواد در میان سالمندان در ایران وجود دارد. تنها 24 درصد از زنان مسن و 48 درصد مردان مسن، سواد دارند. در حالیکه، میزان سواد جمعیت جوان و میانسال فعلی بسیار بالا است؛ بنابراین در آینده سالمندان کشور با سطح آموزشی بالا، با کمترین شکاف جنسیتی برخوردار خواهند شد. این امر برای افراد مسن، به خصوص زنان سالمند، پویایی در جامعه را به ارمغان می آورد، چراکه تحصیلات عالی با درآمد بالاتر، آسیب پذیری اجتماعی پایین تر و مشارکت اجتماعی بیشتر همراه است.
کشورایران در مسئله سالمندی جمعیت با چه چالش هایی ( از سطح خانواده تا سطح ملی) مواجه است؟
سالمندی جمعیت ناشی از توسعه و نشانه ای از موفقیت است. اکنون افراد زندگی طولانی تر و شانس بیشتری برای مشارکت با جوامع خود دارند. این یک موقعیت هیجان انگیز همراه با فرصت های مختلف است، اما نباید فراموش کنیم که اگر سازگاری با این تغییر جمعیت وجود نداشته باشد چالش های جدی نیز ظهورخواهند کرد. این سازگاری باید در قالب اصلاحات در سیاست های اجتماعی صورت بگیرد که بدون اطلاعات و دانش دقیق در مورد وضعیت افراد مسن و پیامدهای سالمندی جمعیت امکان پذیر نمی باشد. فقدان قوانین و مقررات برای محافظت از افراد مسن، چالش دیگری است؛ که نه تنها در ایران، بلکه اکثریت کشورهایی که این تغییر جمعیت را تجربه کرده اند با آن روبرو هستند.
در میان چالش های دیگر، امنیت درآمد، مشارکت و پذیرا بودن جامعه و همچنین سلامت و مراقبت از سالمندان، به خصوص زنان مسن که معمولا کنار گذاشته می شوند، مسائلی هستند که نیاز به اقدام فوری دارند.
در ایران چگونه به پیامدهای سالمندی پاسخ داده می شود؟ چه راه کارهایی برای محافظت از افراد سالمند به کار گرفته می شود؟
دولت ایران در حال حاضر اقدامات مثبتی برای پاسخگویی به سالمندی جمعیت انجام داده است. برای مثال، شورای ملی سالمندان ایجاد شده است که زیرساخت های سازمانی را برای هماهنگی، حمایت و گفتگو سیاسی در این زمینه فراهم می کند.
با این حال، برای مقابله با نیازهای افراد مسن، به ویژه زنان ، اصلاحات مهم در سیاست های اجتماعی و اقتصادی و بهداشتی در جهت تاکید بر این گروه جمعیتی ضروری ست. ترویج همکاری موثر بین سازمان ها ، ارائه قوانین و مقررات و همچنین حمایت از سالمندی پویا و سالم، اقداماتی است که باید برای سالمندان، به ویژه زنان مسن، انجام پذیرد تا از آنها حمایت شود. این قوانین و مقررات باید زنان سالمند را در برابر انواع آسیب و خشونت محافظت نمایند.
صندوق های بازنشستگی و سازمان های تأمین اجتماعی باید آماده باشند تا به تعداد بیشتری از افراد سالمند خدمات ارائه دهند و همچنین منابع مالی و انسانی مورد نیاز را فراهم کنند. در فقدان پوشش حقوق بازنشستگی برای همه سالمندان در ایران و پوشش کم حقوق بازنشستگی به طور کلی (نزدیک به 40 درصد بر مبنای منابع غیر رسمی)، میزان فقر می تواند افزایش یابد و افراد مسن را در وضعیت شکننده ای قرار دهد.
در نهایت، رویکردی با محوریت چرخه زندگی و سرمایه گذاری بر روی جوانان و جمعیت فعلی برای یافتن پاسخ های موثر به پیامدهای سالمندی جمعیت ضروری است. این برنامه ریزی در آینده نزدیک و درازمدت به کاهش خطرات و همچنین پاسخگویی به نیازهای افراد مسن کمک خواهد کرد.
صندوق جمعیت ملل متحد (UNFPA) و دولت ایران میزبان کنفرانس منطقه ای آسیا-اقیانوسیه HelpAge خواهند بود. لطفا نظر خود را در این مورد بفرمایید و از این کنفرانس چه انتظاراتی دارید؟
این اولین کنفرانس بین المللی پیرامون سالمندی جمعیت در ایران است و من اطمینان دارم که این امر منجر به توجه بیشتر کشور و رویکرد پیشگیرانه آن برای مسائل پیرامون جمعیت خواهد شد. فرصت های زیادی برای کارشناسان و سیاست گذاران ایرانی برای به اشتراک گذاشتن دانش و تجارب خود وجود خواهد داشت، در حالی که از ارائه سخنرانی های دانشگاهیان و متخصصان سطح بالا نیز بهره مند خواهند شد.
این رویداد توجه قابل ملاحظه ای از کشورهای مختلف در منطقه آسیا-اقیانوسیه را به خود جلب کرده است. ما انتظار داریم بیش از 120 شرکت کننده بین المللی از جمله مقامات بلند پایه، دانشگاهیان، کارشناسان، نمایندگان سازمان های غیر دولتی و بخش خصوصی در این کنفرانس حضور پیدا کنند. این نشان دهنده تعهد جامعه بین المللی به مسئله سالمندی جمعیت است. مهمتر از همه، این کنفرانس می تواند راه را برای صندوق جمعیت ملل متحد ((UNFPA و دولت ایران برای تقویت همکاری فعلی خود و همچنین بسیج منابع برای پاسخ بهتر به پیامدهای سالمندی جمعیت فراهم کنند.
من اطمینان دارم که این کنفرانس زمینه ای مناسب برای سیاست گذاری های جامع تر، ملی و چند بخشی فراهم می کند که در آن نیازهای جامع و مساوی افراد سالمند برآورده می شود و راه را برای معرفی قوانین درجهت حمایت از افراد مسن، بویژه زنان سالمند ، در برابر هر نوع خشونت و یا آسیب دیگر، آماده می سازد.
